Mitolojik olarak da değerlendirmek istersek:

“Bugün Ulu Ana Tanrıça, Gökyüzü (Cennet) Kraliçesi’nin Işığın Oğlu’nu doğurduğu gün. Kış Gündönümü Oğlak’tadır ve “tanrıların kapısı”dır. Güneş’in yükselişini ve büyüyen gücünü temsil eder. “Janua” Latincede kapı anlamına gelir ve kapıların bekçisi, zamanın yöneticisi Janus da adını ondan alır. Elinde iki anahtar olduğu rivayet edilen Janus gündönümlerinin kapılarını bu anahtarla açar. Kış Gündönümü’nü altın anahtar ile, Yaz Gündönümünü ise gümüş anahtar ile.”

Noel Baba ile Ayaz Ata benzerliği

Orta Asya’da da kışın gelmesiyle birlikte özellikle Kazaklarda ve Kırgızlarda geçen Soğuk Tanrısı Ayaz Ata kavramını görürüz. Ayaz Ata Noel Baba ile de özdeşleşmiş durumdadır. Ayas Han olarak da bilinir. Ay ışığından yaratılmıştır. Soğuk havaya neden olur. “Ak Ayas” olarak adı geçer. Ülker burcunun altı yıldızı göğün altı deliğidir ve oradan soğuk hava üfler. Böylece kış gelir.

Ayaz, tüm Türk coğrafyasında yakıcı soğuk anlamına gelir ki, Ay’ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay Tanrısı’nın (veya ona bağlı Ayas Han’ın) gönderdiği düşünülmüştür. Kimi kültürlerde kışın soğukta ortaya çıkan ve kimsesizlere, açlara yardım eden bir evliyadır. Hristiyan azizi olduğu yönünde görüşler de vardır. Fakat etimoloji ve kültürel olarak Türk kültüründe zaten var bulunan bir kişilik olduğu kesindir.

Kazaklarda kışın karşılanması ile ilgili olarak Soğumbası isimli bir eğlence bulunmaktadır. İlk karın yağması ve ilk soğuğun vurması ile kutlanan bayramdır. Bu bayramla bir ilgisi olması muhtemeldir. Azerice’deki Şahta Ata “Şaxta Baba (Azerice)” sözcüğü de yine birebir çeviriyle Soğuk Ata veya Ayaz Ata anlamına gelir. Özbekçede Şahta (Shaxta, Şaxta) sözcüğünün ocak manasına gelmesi ise kelimenin anlamı açısından dikkat çekicidir.

Azerbaycan‘da Şaxta Baba olarak bilinir. Torunun adı ise Qar Qızı (“Kar Kızı”)’dır. Yeni yılda çocuklara hediye dağıtırlar.

Başkurtya‘da Başkurt dilinde, Ayaz Ata Ҡыш бабай (Qïš babay “Kış Babası”) olarak yer alır. Torunu ise Ҡарһылыу (Qarhïlïw “Kar Güzeli”) adıyla anılır.

Tataristan‘da Tatar kültüründe Qış Babay (Кыш Бабай “Kış Babası”) ve Rus kültüründe Sneguroçka olarak anılan torunu ise Qar Qızı (Кар Кызы “Kar Kızı”) isimleriyle tanınır.

Etimolojisi Ay kökünden türemiştir. Soğuk ve ayışığı anlamı vardır. Zemheri, kara kış anlamlarına gelir. Ayas aynı zamanda mehtap (ayışığı) demektir. Açık ve bulutsuz havada ay göründüğü zaman çıkan soğuk demektir. Eski Altayca’da Ayas/Hacas kelimesi açık gökyüzü manası taşır.

 
 

 

 

Yazar